In een lange reeks tweets uit 2022 toont Robert van der Noordaa aan dat het referendum over het Associatieverdrag tussen EU en Oekraïne speelveld was voor ondermijnende partijen. Hij laat zien hoe er aantoonbaar megafraude werd gepleegd met subsidiegeld voor het Oekraïne-referendum. Maar dat is wat mij betreft nog niet eens het voornaamste argument tegen dit referendum: deze was sowieso ZINLOOS.
Door de aanvragers van het referendum werd de indruk gewekt dat een VOOR/TEGEN-stem van Nederland zou uitmaken voor het al dan niet doorgaan van het Associatieverdrag tussen Oekraïne en EU.
Dit is complete ONZIN.
Dat was voor die tijd bekend, werd vaak herhaald door o.a. Rutte, en door iedereen die er verstand van had:
Een eventueel NEE van Nederland tegen het Associatieverdrag zou in het niet vallen met de overgrote meerderheid van de stemmers die erover gaan: de lidstaten.
En zo geschiedde.
Uiteindelijk waren NL en Frankrijk tegen en stemde de overige lidstaten vóór. Beide door groteske, schaamteloze anti-campagnes door radicaal rechts populistische bewegingen die veelal gevoed werden vanuit het Kremlin. (Zie de draad van Van der Noordaa.)
De basisvraag die bij iedere besluitvorming cruciaal is werd compleet aan de kant geschoven, bewust genegeerd, zelfs geridiculiseerd:
Heb ik zeggenschap over het besluit?
Of heb ik slechts medezeggenschap?
Of mag ik alleen adviseren?
Of zelfs dat helemaal niet?
En heel eerlijk: de MENING van 'Henk en Ingrid' uit de polder over het aangaan van een Associatieverdrag tussen EU en Oekraïne is inderdaad compleet irrelevant voor het nemen van het besluit. En sorry, maar ook uw mening en die van mij doen er niet toe. Maar het überhaupt houden van een referendum wekte de suggestie dat die er wél toedeed.
Natúúrlijk voelden 'Henk en Ingrid' (karikaturen die gemunt werden door Wilders) zich belazerd toen 'de Nederlandse stem die overweldigend NEE was' er niet toe leidde dat het Associatieverdrag niet doorging. Hen was immers voorgespiegeld dat hun mening doorslaggevend zou zijn.
In werkelijkheid was het referendum over het Associatieverdrag met Oekraïne een testcase voor onze democratische rechtsstaat. En die heeft op dat moment vreselijk en zorgwekkend gefaald.
De democratische weerbaarheid is keihard door het ijs gezakt.
We mogen van geluk spreken dat dát Oekraïne-referendum niet over iets ging dat daadwerkelijk voor ons van belang was. (Zoals dat bij de Britten wél het geval was.) Want wat als dit een referendum over onze eigen uittreding uit de EU was geweest? Onze Nexit?
Deze hele vingeroefening was een eclatant succes voor populistisch radicaal rechts. Een pure overwinning voor het Kremlin&Co.
Het Oekraïne-referendum zou ons geleerd moeten hebben dat complexe vraagstukken zich niet laten samenvatten in een simpel 'voor of tegen'.
Niet voor niets zijn referenda het favoriete 'democratische' middel van tirannen:
-> de uitkomst is makkelijk te beïnvloeden
-> en de uitkomst van een referendum geeft een legitimatie aan populistische besluiten. Immers "het volk heeft het zo gewild".
Is een referendum dan helemaal zinloos?
Nee.
Het kan weldegelijk helpen in besluitvorming om te weten hoe de wind staat. Zeker bij deelonderwerpen waar gelijkwaardige keuzes gemaakt moeten worden.
Een veel beter democratisch middel is daarom een preferendum. Inderdaad: een pre-ferendum: Eindverantwoordelijken en inhoudsdeskundigen leggen meerdere opties voor aan een lekenmassa, en die mogen hun voorkeur stemmen.
De uitkomst van een preferendum kan bindend zijn, zonder dat het risico wordt gelopen dat bijvoorbeeld een land naar de knoppen gaat (zoals bij Brexit het geval is). Natuurlijk moet je ook dan goed naar de opties kijken. Er mag wel echt iets te kiezen zijn.
Populistisch rechts of radicaal links zullen vinden dat een preferendum een betuttelend middel is en dat de massa zelf wel kan bepalen wat goed voor hen is.
Oh echt? Zeker geen onderdeel van een kwetsbare minderheid?
Binaire besluiten (voor/tegen, goed/fout) laten context en nuance verdwijnen. Maken de menselijke maat, waarin iedere situatie anders beoordeeld zou kunnen worden, irrelevant.
Het zorgt ervoor dat een hardheidsclausule uit een gerechtelijke overweging wordt gehaald. Dat correctie door een taakstraf niet mogelijk is. Radicalisering en verdrukking liggen op de loer bij zulke zwart/witte besluiten.
Ja, een preferendum kan betuttelend voelen, net als een kind het stom vindt dat ie niet alleen de drukke straat mag oversteken. Dus krijgt het kind keuzes:
Wil je wachten tot de weg helemaal leeg is?
Wil je m'n linker- of rechterhand vasthouden?
Wil je omlopen via de brug?
Bij preferenda bij daadwerkelijk grotere en complexere problemen zijn vast minder infantiele voorbeelden te verzinnen. Maar de essentie blijft hetzelfde: de uitkomst gaat er niet voor zorgen dat een ongeluk ontstaat of een onderneming, organisatie, wijk/regio/land ontspoort.
Dus, wil je een extra (naast verkiezingen) democratisch middel geven aan 'het volk' om mee te kunnen besluiten over hun toekomst? Dan is een bindend referendum het laatste waar je aan moet beginnen. Makkelijk te beïnvloeden door populistische ontwrichtende krachten en met potentieel serieus desastreuze gevolgen.